Pepeo iz EPS-ovih TE pokazao je odlične karakteristike kao sirovina i cementare su zainteresovane za njegovo korišćenje. – Aktuelna izgradnja obilaznica oko Beograda, auto-puta Horgoš – Požega u sklopu Koridora 10, kao i Koridora 11, dodatno bi omogućila upotrebu pepela i šljake na najbolji mogući ekološki i ekonomski način
Mogućnosti upotrebe pepela i šljake su ogromne, a pred EPS-om, drugim javnim preduzećima, državnim institucijama i širom društvenom zajednicom je niz aktivnosti kojima bi se povećao plasman ovih materijala u industrijske svrhe. Najzastupljeniji nusproizvodi u Srbiji, pepeo i šljaka, nastali kao produkt sagorevanja uglja u termoelektranama, kod nas se gotovo simbolično koriste u industrijske svrhe (cementna industrija, izgradnja puteva, industrija građevinskih materijala).
I pored toga što su se naši stručnjaci bavili ovim problemom još od sredine prošlog veka, što je u proteklom periodu bilo dosta pojedinačnih slučajeva upotrebe pepela i šljake, i što su nam i te kako poznata iskustva najrazvijenijih zemalja sveta – pepeo i šljaka još uvek se kod nas ne koriste na zadovoljavajući način. Iz Sektora za zaštitu životne sredine Direkcije EPS-a za strategiju i investicije rečeno je da su glavne prepreke za to neusklađena zakonska regulativa i izostanak većeg angažovanja nadležnih institucija, kao i neodgovarajući kvalitet pepela i šljake.
Izgradnjom silosa u sklopu rekonstrukcije tehnologije za prihvat, malovodni transport i deponovanje pepela i šljake, što je započeto 2009. godine, „Elektroprivreda Srbije” je prvi put omogućila otpremu i dalju upotrebu suvog letećeg pepela i šljake potencijalnim kupcima. Trenutno su u funkciji takva postrojenja u TENT-u B, TE „Kolubara A” i TE „Kostolac B”, a pepeo iz njih ustupa se fabrikama cementa „Holcim” iz Novog Popovca, „Titan” iz Kosjerića i „Lafarž” iz Beočina. Iako se radi o malim količinama isporučenog pepela, značajno je da je on kao sirovina pokazao odlične karakteristike i da postoji interesovanje cementara za njegovo korišćenje.
Analize dale ohrabrujuće rezultate
Institut za ispitivanje materijala je 2011. godine za potrebe „Elektroprivrede Srbije” sproveo izuzetno obimna istraživanja i ispitivanja letećeg i deponijskog pepela iz TE na lignit u sastavu EPS-a i izradio studiju „Primena i plasman pepela nastalog u elektranama EPS”. Najpre je analiziran kvalitet suvog letećeg pepela iz silosa i deponija u odnosu na standarde EN 450-1 i SRPS.B.C1.018 radi utvrđivanja mogućnosti njihove upotrebe u malterima, betonu, opeci, hidrauličnom kreču, vezivu za stabilizaciju puteva i asfaltnim mešavinama i kao mineralni dodatak cementu.
U pogledu hemijskih karakteristika i sadržaja mikroelemenata tj. koncentracije teških metala i arsena, svi uzorci letećeg pepela zadovoljili su kriterijume propisane navedenim standardom. U pogledu fizičko-mehaničkih karakteristika (granulometrijski sastav uzoraka pepela) rezultati su bili nešto slabiji, ali uz dodatne korekcije sastava, podešavanjem proizvodnih parametara, njegov kvalitet mogao bi da se poboljša. Institut je izveo i istražno bušenje na deponijama TENT-a i TE „Kostolac”, analizirao uzorke i u ovom slučaju došao do zadovoljavajućih rezultata. Od uzoraka letećeg pepela iz silosa ili elektrofiltera i onog sa deponija, pripremljeni su uzorci maltera, betona, opeke, hidrauličnog kreča, veziva za stabilizaciju puteva i asfaltne mešavine.Rezultati analize uzoraka bili su zadovoljavajući, a u Sektoru za zaštitu životne sredine predočene su ogromne mogućnosti i ušteda.
Leteći pepeo i šljaka koriste se u izgradnji puteva, u proizvodnji cementa (kao sirovina i mineralni dodatak), u proizvodnji veziva i maltera, betona, blokova za izgradnju stambenih objekata, crepova, vatrootpornih zidova, izolacionih materijala, za fundiranje, temeljenje i injektiranje, u proizvodnji opeke, kao filter za plastiku i boje, za stabilizaciju i dehidrataciju muljeva, kao dodatak zemljištu i kao đubrivo, u proizvodnji veštačkog zeolita i nizu drugih mogućih primena. Upotrebom na ovaj način bilo bi moguće utrošiti na stotine i stotine hiljada tona pepela i šljake, uštedela bi se energija koja je potrebna za proizvodnju standardnih materijala, a kvalitet svih proizvoda koji sadrže pepeo ili šljaku znatno je poboljšan.
Dugogodišnjim istraživanjima i praćenjem domaćih i inostranih dostignuća razvijena je i široka paleta gotovih suvih praškastih proizvoda za završne i specijalne radove u građevinarstvu, kao i oprema za njihovu proizvodnju. Ovi proizvodi omogućavaju potrošačima znatnu uštedu vremena i novca, s obzirom na to da je na mestu ugradnje potrebno dodati samo određenu količinu vode (u zavisnosti od specifične namene) i izvršiti homogenizaciju. U Sektoru za zaštitu životne sredine spontano je nastala ideja za brendiranje tih proizvoda – Dodati samo vodu.
Obaveze EPS-a
Kada bi se pepeo isporučivao samo fabrikama cementa u Srbiji (Lafarž, Holcim i Titan) moguće učešće letećeg pepela kao deo sirovina (kao dodatak) u proizvodnji cementa iznosilo bi oko 25 do 30 odsto, što na godišnjem nivou daje potrošnju letećeg pepela od blizu milion tona. Međutim, racionalnijom proizvodnjom cementa, gde bi pepeo bio sirovina za proizvodnju portland cementnog klinkera, moguće učešće letećeg pepela u cementu bilo bi i do 50 odsto, pa bi godišnja potrošnja letećeg pepela mogla da se poveća i za dodatnih više od 500.000 tona. Aktuelna izgradnja obilaznica oko Beograda, autoputa Horgoš – Požega u sklopu Koridora 10, kao i Koridor 11, dodatno bi omogućila upotrebu pepela i šljake na najbolji mogući ekološki i ekonomski način.
Prioritetna obaveza EPS-a je dovođenje kvaliteta suvog letećeg pepela u silosima (korekcija granulometrijskog sastava) u okviru zahteva standarda SRPS EN 450 – 1, bilo kroz korekcije u proizvodnom procesu, bilo kroz promene u projektnim rešenjima, obuka kadra u laboratorijama TE, osposobljavanje laboratorija za kontrolu kvaliteta u skladu sa navedenim standardom, kao i potencijalna akreditacija tih laboratorija. Potrebno je i pripremiti pravilnike o kvalitetu predmetnih materijala kako bi bilo moguće njihovo sertifikovanje, neophodno za prodaju, a posebno za izvoz.
Da bi plasirao što veću količinu letećeg pepela potencijalnim korisnicima, u Sektoru za zaštitu životne sredine navode i niz drugih obaveza: od koordinacije sa državnim institucijama (ministarstva energetike, razvoja i zaštite životne sredine, infrastrukture, građevine, rudarstva), sa javnim preduzećima „Putevi Srbije” i „Koridori Srbije”, do formiranja novih kompanija sa potencijalnim partnerima, s obzirom na to da poslovi primene i plasmana letećeg pepela ne spadaju u osnovnu delatnost EPS-a.
EPS – član udruženja ESOVA
Udruženje proizvođača letećeg pepela, grubog pepela (šljake), gipsa nastalog odsumporavanjem i drugih srodnih nusproizvoda ESOVA osnovalo je 1990. godine desetak evropskih energetskih kompanija, a ono danas broji 24 redovna člana iz 15 zemalja EU. ECOBA članovi proizvode više od 86 odsto CCP (Coal Combustion Products) u 27 zemalja EU.
Stalne članice su EDF, Vattenfall, BVK, ENEL, E.ON, RWE, Electrabel, Polish CCP Union i niz drugih evropskih kompanija, a pridružene su iz SAD, Izraela, Australije, Japana, Južne Afrike i Kanade. Udruženje je povezano sa drugim međunarodnim institucijama čime obezbeđuje široku mrežu kontakata i iskustava, a naročito je aktivno u razvoju evropskih standarda. „Elektroprivreda Srbije” je jedini redovni član ESOVA van EU i jednoglasno je primljena u udruženje na 48. jubilarnoj skupštini povodom 20 godina ECOBA, održanoj u Kopenhagenu 2010. godine.
Domaća iskustva
Upotreba pepela i šljake u Srbiji datira još od sedamdesetih godina prošlog veka, kada su izrađene opitne deonice puta Lazarevac–Ibarski put, saobraćajnice u krugu Rudarskog instituta u Beogradu, a desetak godina kasnije izgrađeno je oko 15 kilometara puta oko deponije pepela TENT A i B, ulice u Obrenovcu i pristupni putevi oko deponija pepela u Kostolcu.
TE „Kolubara“ je isporučivala pepeo tadašnjim preduzećima „Grmeč“, „Alkaloid“ i „Kamnik“, a a od 1995. godine sa deponije TENT A ponovo su počele isporuke fabrikama cementa u Beočinu, Novom Popovcu i Kosjeriću.Kao primer naše neaktivnosti može se navesti da je osamdesetih godina prošlog veka u Lazarevcu, Obrenovcu i Beogradu prodavan gotov malter za zidanje i malterisanje pod nazivom „Efelit”, proizvođača TE „Šoštanj” iz Slovenije, u kome je bilo 70 odsto mase pepela.
Izvor KWH EPS
